اعتبار کتاب تاریخ طبری
کتاب تاریخ طبری یک کتاب تخصصی است و تنها کارشناسان تاریخ میتوانند به پالایش گزارش‌های صحیح از غلط آن بپردازند.
طبری خود درباره كتابش گفته است: آنچه در این كتاب جمع‌آوری شده همگی صحیح نیست و آنها را از افراد مختلف شنیدم و جمع‌آوری كردم. شاید در آن چیزهایی باشد كه باعث ناراحتی شود اما این سخنان از من نیست و من فقط آنها را جمع‌آوری كرده‌ام.(1)
علامه عسكری كتابی تحت عنوان افسانه عبدالله بن سبا نگاشته و در آن نسبت به برخی از گزارش‌های طبری و راویان وی، با روش علمی نقد وارد کرده است. یکی از آن راویان سیف بن عمر است. که از طرف رجال دانان شیعه و اهل سنت، تضعیف شده و در جعل ید طولایی داشته است
برخی جعلیات سیف بن عمر
1. سیف، ایامی را در تاریخ جعل كرده كه تنها ناقل آن خود اوست. وی نقل می‌كند: در جنگ فارس، سعد برای سیر كردن شكم سپاهیانش به دنبال غذا می‌گشت ولی مردم گوسفندان و گاوهای خود را پنهان كرده بودند. یكی از سپاهیان به روستایی می‌رود و از شخصی سراغ گاوهای روستا را می‌گیرد. مرد روستایی قسم یاد می‌كند كه خبر ندارم. ناگهان گاوها از جایی صدا برآورده، می‌گویند: «به خدا دروغ می‌گویند، ما اینجا هستیم» و آن روز، «روز گاوها» نام گرفت.(2) وی روز دیگری را به نام یوم الجراثم جعل می‌كند كه در آن سپاهیان سعد از دجله می‌گذرند و آب برای آنان فرو می‌رود. اسب‌ها بر روی آب شنا می‌كردند و هر وقت اسبی خسته می‌شد زمین بالا می‌آمد و اسب بر روی زمین بالا آمده از دجله استراحت می‌كرد و امثال این افعال خارق العاده در این روز.(3)
2. از نمونه جعلیات سیف، جعل شهرهای مختلفی است كه مورخان، اسامی چنین شهرهایی را فقط از وی نقل كرده‌اند، مانند شهر دلوث، طاووس، جعرانه و نعمان، قردوده، امغیشیا، نهر اط و...(4)
علامه عسکری در ادامه مطالعاتش به مسئلهای عجیب پی می‌برد و آن اینکه در تاریخ طبری یارانی برای پیامبر(صلی الله علیه و آله) ذکر شده و از آنها با آب‌و‌تاب سخن رفته است اما وجود خارجی ندارند. علامه این افراد را در کتاب «صد و پنجاه صحابه ساختگی» جمع کرده است.
آیت‌الله سبحانی نیز ضمن تضعیف 5 نفر از راویان طبری می‌نویسد:
طبری در جلد 3، 4 و 5 تاریخ خود، 701 روایت پیرامون وقایع سال‌های 11 تا 37 هجری (دوران خلافت ابوبكر، عمر و عثمان) از طریق پنج نفر (السری بن اسماعیل كوفی، السری بن عاصم، شعیب بن ابراهیم كوفی، سیف بن عمر، یزید الفقعسی) نقل كرده و در نتیجه حقایق تاریخی این دوره را وارونه جلوه داده است.(5)
هرچند تاریخ طبری، کتاب جامعی است اما اعتبار آن باید گزارش‌به‌گزارش مورد بررسی قرار گیرد. برای مثال اگر آرشیو روزنامه‌های کثیر‌الانتشار از بدو آغاز روزنامه‌نگاری در ایران تا انقلاب سال 1357 کنار هم قرار گیرند، کتابی با مجلدهای بسیار زیاد خواهد شد که بسیار جامع است و اخبار هر‌روز در آن منعکس شده است؛ اما آیا همه گزارش‌ها و اخبار آن معتبر است؟ باید خبر‌به‌خبر بررسی شود و نمیتوان حکم به اعتبار تمام خبرهای آن کرد.
همین قضاوت را باید در مورد کتاب طبری نیز داشته باشیم. تنها متخصص تاریخ است که میتواند در این کتاب غور کرده و گزارش صحیح را از غلط تشخیص دهد. اما برخی که اطلاعاتشان از تاریخ کم است تفاوت جامع و اعتبار را ندانسته و تصور می‌کنند تاریخ طبری معتبرترین کتاب تاریخ اسلام است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ طبری)، تحقیق: ابراهیم، محمد أبوالفضل، دارالتراث، بیروت، 1387ق، مقدمه.
۲. طبری، پیشین، ج3،صص 494-495.
۳. علامه عسکری، سیدمرتضی، عبدالله بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، مجمع علمی اسلامی، انتشارات منیر، 1375ش، ج1، ص286.
۴. علامه عسكری در كتاب عبدالله بن سبا، با دلایل متقن وجود چنین شهرهایی را رد كرده است؛ بنگرید: همان، صص295ـ302.
۵. آیت‌الله سبحانی، جعفر، آیین وهابیت، قم، مشعر، 1391ش، صص16و17.
* مصطفی محسنی